در حوزه سلامت پوست و درمان بیماری های پوستی، لک‌ها، زخم‌ها و حتی جوان سازی پوست یکی از موضوعات مهمی که مطرح میشود ملانین پوست است. احتمالا زمانی که به دنبال محصولات بهداشتی و درمانی برای پوست خود بوده‌اید، به این موارد برخورد کرده‌اید که این محصول باعث کاهش یا افزایش ملانین میشود.
خصوصا ملانین در درمان تیرگی های پوست و لک ها اهمیت بسیاری دارد. در این مقاله سعی کرده‌ایم به این پرسش که ملانین چیست، چه سازوکاری در بدن ما ایفا می‌کند و انواع آن چیست پاسخ بدهیم. در ادامه به مواردی از این دست که چرا ملانین برای پوست بسیار مهم است و چگونه عوامل مختلفی می‌توانند بر میزان آن تاثیر بگذارند صحبت کرده‌ایم. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
ملانین چیست؟
ملانین، رنگدانه‌ای طبیعی است که در بدن بسیاری از موجودات زنده از جمله انسان یافت میشود. این رنگدانه به رنگ قهوه‌ای یا سیاه است و توسط سلول‌های خاصی به نام ملانوسیت تولید میشود. ملانین در پوست، مو، چشم و گوش داخلی یافت میشود و به آن‌ها رنگ می‌دهد. ملانین ممکن است حتی کاربرد‌های متفاوتی به غیر از تعیین رنگ پوست داشته باشد؛ برای مثال نوعی از ملانین‌ها وجود دارند که به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می‌کنند. ملانین نقش‌های بسیار مهمی در بدن ایفا می‌کند. این نقش‌ها مانند:
- محافظت از پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش: ملانین با جذب اشعه UV از DNA سلول‌های پوست در برابر آسیب نور خورشید محافظت می‌کند. این امر به کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست کمک می‌کند. به عنوان مثال، افرادی که پوست تیره‌تری دارند، به دلیل ملانین بیشتر، در برابر آفتاب سوختگی مقاوم‌تر هستند و کمتر به سرطان پوست مبتلا میشوند.
- تعیین رنگ پوست: میزان و نوع ملانین موجود در پوست، رنگ آن را تعیین می‌کند. افرادی که ملانین بیشتری دارند، پوست تیره‌تری دارند و افرادی که رنگدانه کمتری دارند، پوست روشن‌تری دارند. به عنوان مثال، افراد نژاد آفریقایی به طور کلی ملانین بیشتری نسبت به افراد نژاد اروپایی دارند، به همین دلیل پوست تیره‌تری دارند.
- تعیین رنگ مو و چشم: ملانین همچنین رنگ مو و چشم را تعیین می‌کند. افرادی که ملانین بیشتری دارند، مو و چشم تیره‌تری دارند و افرادی که کمتر دارند، مو و چشم روشن‌تری دارند. به عنوان مثال، افراد با موهای قهوه‌ای یا سیاه ملانین بیشتری نسبت به افراد با موهای بور یا قرمز دارند.
ملانین پوست صورت چیست؟
ملانین پوست صورت باعث شکل‌گیری رنگ پوست صورت میشود. همان طور که گفته شد مقدار ملانین می‌تواند باعث سفیدی یا تیرگی رنگ پوست شود. ممکن است ملانین در پوست به صورت یک توده به وجود بیاید که باعث تیرگی‌ها و لک های پوستی تیره روی صورت شود. این لک‌ها می‌تواند دلایل متفاوتی از جمله تابش نور خورشید، تغییرات هورمونی، پیری پوست و مشکلات کبدی داشته باشند.
کک و مک یکی از مواردی است که قرارگیری توده‌ای ملانین در یک نقطه باعث تیرگی و ایجاد لک شده است. به طور کلی رنگدانه‌ای است که به پوست رنگ می‌دهد و اگر شما پوست روشنی دارید نیاز دارید که با استفاده از کرم ضد آفتاب و دیگر موارد محافظتی از پوست خود در برابر نور خورشید محافظت کنید تا از ایجاد لک روی صورت خود جلوگیری کنید.
انواع ملانین
حتما افرادی را دیده‌اید که رنگ موی بسیار متفاوتی مانند قرمز یا سبز تیره دارند. حتی رنگ چشم آن‌ها در طیف‌های سبز و آبی است. این تفاوت رنگ در مو، چشم و پوست به دلیل تفاوت در انواع ملانین‌ها است. ملانین انواع متفاوتی دارد و به همین دلیل این رنگ‌دانه‌ها در پوست، مو و چشم رنگ‌های متفاوتی را تشکیل می‌دهند. ملانین‌ها را به سه نوع اوملانین و فئوملانین و نوروملانین شناسایی می‌کنند.
اوملانین: این نوع ملانین قهوه‌ای یا سیاه است و رایج‌ترین نوع آن در انسان است. اوملانین در پوست، مو و چشم یافت میشود.
فئوملانین: این نوع ملانین زرد یا قرمز است و در موهای قرمز و چشم‌های آبی یافت میشود. فئوملانین به طور کلی کمتر از اوملانین در انسان یافت میشود.
نوروملانین:این نوع در مغز و سیستم عصبی یافت میشود. نوروملانین به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه است و به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می‌کند.
ملانین پوست
میزان و نوع ملانین در پوست عامل اصلی تعیین رنگ پوست است. افراد با پوست تیره‌تر ملانین بیشتری دارند و در برابر لک آفتاب مقاوم‌تر هستند، در حالی که افراد با پوست روشن‌تر ملانین کمتری دارند و بیشتر در معرض خطر آفتاب سوختگی هستند. ژنتیک در تعیین نوع و میزان آن در پوست نقش اساسی و مهمی دارد.
ژن‌ها از والدین به فرزندان منتقل میشوند و می‌توانند روی رنگ پوست، مو و چشم فرد تأثیر بگذارند. به طور کلی موارد دیگری هم مانند قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند بر تولید ملانین تأثیر بگذارد و این مورد می‌تواند باعث افزایش ملانین و تغییر رنگ در پوست شود. حتی ممکن است باعث ایجاد لک های قهوه ای و تیره شود.
ملانین مو
مانند پوست، رنگ مو شما با نوع و میزان ملانین در موهای شما تعیین میشود. ژنتیک نقش بسیار مهمی در تعیین ملانین مو ایفا می‌کند. ملانین مو در سلول‌های ملانوسیت که در فولیکول‌های مو قرار دارند، تولید میشود. میزان ملانین مو توسط ژن‌ها و سن تعیین میشود. در جدول زیر نوع و میزان آن در تعیین رنگ آورده شده است.
| رنگ مو | نوع ملانین |
| سیاه | مقدار زیاد اوملانین |
| قهوه‌ای | مقدار متوسط اوملانین |
| بلوند | مقدار بسیار کم اوملانین |
| قرمز | مقدار زیاد فئوملانین و مقدار کم اوملانین |
ملانین چشم
ملانین چشم در عنبیه قرار دارد. عنبیه ماهیچه‌ای است که اندازه مردمک را کنترل می‌کند و اینکه چشم ما چه رنگی دارد بسته به عنبیه و نوع ملانین موجود در آن است. میزان ملانین چشم مانند پوست و مو توسط ژن‌ها تعیین میشود. چندین ژن وجود دارند که به تعیین رنگ چشم کمک می‌کنند و بسیاری از آن‌ها در تعیین رنگ مو و پوست نیز نقش دارند.
افرادی که چشم آن‌ها طیفی از رنگ‌های کهربایی، سبز یا فندقی است به دلیل وجود فئوملانین در عنبیه است. از طرفی هم چشم‌های آبی به دلیل وجود مقدار کمی اوملانین در عنبیه بوجود می‌آیند.
علت زیاد شدن ملانین پوست چیست؟
عوامل متعددی می‌توانند باعث افزایش ملانین پوست شوند. قرار گرفتن در معرض نور خورشید یکی از رایج‌ترین علل افزایش ملانین پوست است. اشعه ماوراء بنفش (UV) خورشید باعث تحریک سلول‌های ملانوسیت برای تولید آن میشود. این امر به عنوان یک مکانیسم دفاعی برای محافظت از پوست در برابر آسیب اشعه UV عمل می‌کند.
تغییرات هورمونی یکی دیگر از علت‌های زیاد شدن ملانین در پوست است. هورمون‌هایی مانند ملانوسیت تحریک کننده هورمون (MSH) و استروژن می‌توانند بر تولید آن تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، زنان باردار ممکن است به دلیل افزایش سطح هورمون‌ها، لکه های قهوه‌ای روی پوست‌شان ایجاد شود. التهاب‌های پوستی و ژنتیک هم می‌تواند باعث افزایش تولید ملانین شود. ژن‌ها نقش مهمی در تعیین میزان ملانین موجود در پوست دارند.
برخی از داروها مانند داروهای ضد بارداری خوراکی و داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) می‌توانند باعث افزایش تولید ملانین شوند. از سوی دیگر برخی از بیماری‌ها مانند بیماری ملاسما می‌توانند باعث افزایش تولید آن شوند. در آخر هم با افزایش سن، تولید ملانین در پوست به طور طبیعی افزایش می‌یابد. این امر به این دلیل است که سلول‌های ملانوسیت با افزایش سن به تدریج فعال‌تر میشوند.
چگونه رنگدانه های پوست را روشن کنیم؟
روش‌های مختلفی برای روشن کردن رنگدانه‌های پوست وجود دارد که می‌توان آن‌ها را به دو دسته کلی تقسیم کرد: روش های طبیعی و روش های پزشکی.
روش های طبیعی مانند:
- استفاده از کرم ضد آفتاب: استفاده از کرم ضد آفتاب با SPF 30 یا بالاتر به محافظت از پوست در برابر اشعه UV خورشید و جلوگیری از افزایش تولید ملانین کمک می‌کند.
- مصرف غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان: مصرف غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان مانند میوه‌ها، سبزیجات و چای سبز به محافظت از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد و جلوگیری از افزایش ملانین کمک می‌کند.
- استفاده از ماسک های طبیعی: برخی از ماسک های طبیعی مانند ماسک زردچوبه، ماسک ماست و خیار و ماسک آبلیمو می‌توانند به روشن شدن پوست کمک کنند.
- لایه برداری: لایه برداری منظم پوست می‌تواند به از بین بردن سلول های مرده و روشن شدن پوست کمک کند.
روش های پزشکی مانند:
- کرم‌ها و لوسیون های روشن کننده: برخی از کرم‌ها و لوسیون‌های روشن کننده حاوی موادی مانند هیدروکینون، کوژیک اسید و آربوتین هستند که می‌توانند به روشن شدن پوست کمک کنند.
- لیزر درمانی: لیزر درمانی می‌تواند به طور موثری لکه‌های قهوه‌ای و تیرگی پوست را روشن کند.
کمبود ملانین چیست؟
کمبود ملانین به وضعیتی گفته میشود که در آن بدن به اندازه کافی رنگدانه تولید نمی‌کند و این موضوع می‌تواند باعث ایجاد بیماری در بدن شود. علائم کمبود ملانین مانند:
- پوست روشن
- موهای روشن
- چشم های روشن
- حساسیت به نور خورشید
- لکه های سفید روی پوست
بعضی از بیماری‌ها می‌توانند در کمبود ملانین نقش داشته باشند. این بیماری‌ها ممکن به صورت ژنتیکی بوجود آیند مانند بیماری آلبینیسم که افراد مبتلا به این بیماری پوست، مو و چشم روشن‌تری دارند.
چه چیزی ملانین را کاهش می‌دهد؟
سطح ملانین طبیعی در درجه اول توسط ژنتیک تعیین میشود و به طور کلی رنگ مو، پوست و چشم فرد را تعیین می‌کند. اندازه و نوع ملانین بخش بزرگی به ژنتیک مربوط میشود. با این حال، عوامل دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند بر تولید آن تأثیر بگذارند و باعث افزایش و کاهش آن شوند. حتی مواردی هستند که می‌توانند ملانین را در سطح پوست از بین ببرند یا آن‌ها را پراکنده کنند.
هیدروکینون ترکیبی است که معمولا به این روش ملانین را در پوست دست‌خوش تغییرات می‌کند و باعث کاهش آن در پوست میشود. در مقاله هیدروکینون چیست؟ کاربرد آن برای درمان لک صورت به طور کامل در این باره صحبت شده است.
کرم کاهش ملانین پوست
کرم های کاهش ملانین پوست برای کمک به روشن شدن رنگ پوست و کاهش ظاهر لکه های تیره، لکه های پیری و ملاسما استفاده میشوند. این کرم‌ها با مهار تولید ملانین در ناحیه اعمال شده باعث میشوند تیرگی پوست کاهش پیدا کند و مانع از بروز لک شوند. برخی از کرم‌های کاهش ملانین بدون نسخه در دسترس هستند، در حالی که برخی دیگر فقط با نسخه پزشک قابل تهیه هستند.
در این کرم‌ها ترکیبات موثری وجود دارد که باعث میشوند لک‌ها و تیرگی‌ها از بین بروند. قابل توجه است که در مورد این ترکیبات تحقیق شود تا استفاده از آن‌ها باعث التهاب، خشکی و حساسیت پوستی نشود. یکی از این ترکیبات ایمن سیستئامین است که بدون عوارض جانبی می‌تواند لک‌ها و تیرگی‌های پوستی را درمان و برطرف کند.
ملانین در چه چیزهایی وجود دارد؟
همان طور که از ابتدای مقاله اشاره شد، ملانین یک رنگدانه است که در سلول‌های ملانوسیت تولید میشود. اما این رنگدانه در چه چیز‌های دیگری وجود دارد؟ آنتی اکسیدان‌ها قوی‌ترین مواد غذایی هستند که در بدن باعث تولید آن میشوند. مواد غذایی دارای آنتی اکسیدان یا میوه‌ها از منابع بسیار مهمی هستند که می‌توان برای جذب و تولید ملانین پوست آن‌ها را تهیه کرد. ویتامین‌هایی وجود دارند که می‌توانند باعث تولید آن در بدن شوند.
می‌دانیم که افزایش ملانین در بدن چقدر مفید است و می‌تواند مانع سرطان پوست و بیماری‌های متعددی شود. ویتامین‌هایی مانند A, C, E که هم به صورت دارو در دسترس هستند و هم در مواد غذایی وجود دارند باعث افزایش ملانین در پوست میشوند. حتی این رنگدانه در بعضی از مکمل‌ها به عنوان یک تقویت کننده در دسترس است. در ادامه به خوراکی‌هایی که حاوی ویتامین‌های ملانین ساز هستند اشاره می‌کنیم.
خوراکی های ملانین ساز
غذاهای ملانین ساز غذاهایی هستند که به طور طبیعی تولید ملانین را در بدن افزایش می‌دهند برخی از غذاهای ملانین‌‌ساز عبارت است از:
- غذاهای سرشار از تیروزین: تیروزین اسید آمینه‌ای است که برای تولید ملانین ضروری است. لبنیات و گوشت غذاهایی هستند که سرشاز از تیزورین هستند. تخم مرغ، گوشت ماهی، حبوبات و دانه‌های مغزی می‌توانند باعث تولید آن در بدن شوند.
- غذاهای سرشار از ویتامین‌های A,E,C: همان‌طور که اشاره شد ویتامین‌ها محرک بسیار خوبی برای تولید ملانین در بدن هستند. ویتامین E که خود یک آنتی اکسیدان است هم باعث تولید آن میشود و هم از پوست در برابر آفتاب محافظت می‌کند. این ویتامین‌ها را می‌توان در مواد غذایی مانند کلم بروکلی، هویج، روغن‌های خوراکی، آجیل، سیب‌زمینی و اسفناج یافت.
نکته: مهم است که توجه داشته باشید که هیچ مدرک علمی برای اثبات اینکه خوردن غذاهای ملانین ساز می‌تواند به طور قابل توجهی تولید رنگدانه پوست را افزایش دهد وجود ندارد. با این حال، خوردن یک رژیم غذایی سالم و متعادل که سرشار از انواع غذاهای مغذی باشد، برای حفظ سلامت کلی و تولید ملانین مهم است.
قرص ملانین ساز پوست
گفته بودیم که بعضی مکمل‌ها وجود دارند که می‌توان برای تولید ملانین در پوست از آن‌ها استفاده کرد. این قرص‌ها می‌توانند با تحریک ملانوسیت‌ها به تولید بیشتر آن کمک کنند. برخی از این قرص‌ها می‌توانند با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد از ملانین در برابر آسیب‌های خارجی مانند نور خورشید محافظت کنند. مکمل‌ها می‌توانند حتی به توزیع یکنواخت ملانین در پوست کمک کنند.
مکمل‌های غذایی ملانین ساز عبارت است از:
- تیروزین: یک اسید آمینه است که به عنوان پیش‌ساز ملانین شناخته میشود. مصرف مکمل‌های تیروزین می‌تواند به افزایش تولید ملانین در پوست کمک کند. در بخش مواد غذایی ملانین ساز به خوراکی‌های که حاوی این اسید آمینه هستند اشاره شد.
- مس: یک عنصر معدنی است که برای تولید ملانین ضروری است. مصرف مکمل‌های مس می‌تواند به افزایش تولید آن و حفظ رنگ پوست کمک کند. وجود مس در بدن به تولید آنزیم‌هایی به نام تیروزیناز که یکی از آنزیم‌های مهم در تولید ملانین است کمک می‌کند. مس همچنین به تولید کلاژن کمک می‌کند.
- ویتامین B12: این ویتامین برای تولید سلول‌های خونی یعنی گلبول‌های قرمز و تولید سلول‌های ملانوسیت، ضروری است. مصرف مکمل‌های ویتامین B12 یا قرص‌های حاوی این ویتامین می‌تواند به افزایش تولید ملانین کمک کند. یکی از ویتامین‌ها که در صورت کمبود آن در بدن باعث تولید لک صورت میشود ویتامین B12 است.
انواع لک ناشی از افزایش ملانین
انواع مختلفی از لک‌ها وجود دارند که ناشی از افزایش رنگدانه های پوست هستند. این لک‌ها می‌توانند ناشی از افزایش سن، تغییرات هورمونی، تابش نور خورشید، ملاسما و مصرف داروهایی مانند داروهای ضد بارداری باشند. هرکدام از این عوامل رابطه مستقیمی بر تولید و میزان ملانین در پوست دارند. به طوری که می‌توانند با تحریک سلول‌های ملانوسیت باعث افزایش ملانین در پوست شوند و منجر به ایجاد لک روی پوست شوند. در ادامه به بعضی از این لکه‌ها اشاره می‌کنیم.
لک هورمونی (ملاسما)
ملاسما یک بیماری پوستی است که باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای یا تیره روی صورت میشود. این بیماری بیشتر در زنان باردار یا زنانی که از قرص های ضد بارداری استفاده می‌کنند دیده می شود. مطالعات نشان می‌دهد که ملاسما ناشی از ترکیب عوامل هورمونی و قرار گرفتن در معرض نور خورشید است.
لک پیری
لکه‌های پیری که به عنوان لکه‌های کبدی نیز شناخته میشوند، این لک‌ها قهوه‌ای یا تیره هستند که به دلیل کهولت سن و تابش نور خورشید در بلند مدت بوجود می‌آیند. یکی از موادری که همیشه برای جلوگیری از ایجاد لک در دوران پیری و میان‌سالی به آن تاکید میشود، استفاده همیشگی از کرم های ضد آفتاب است. تغذیه مناسب و ورزش همگی مواردی هستند که به سوخت و ساز بدن کمک می‌کنند و باعث تنظیم تولید سلول‌ها در بدن میشوند.
لک ناشی از آفتاب
لکه های خورشیدی یا لک های آفتاب یکی از متداول‌ترین دلایل به وجود آمدن لک روی پوست است. دلیل این امر رابطه اساسی ملانین با اشعه‌های خورشیدی و فرابنفش است. لکه‌های خورشیدی لک‌های کوچک و قهوه‌ای رنگ هستند که معمولا روی پوست صورت، شانه‌ها، کمر و بازوها ظاهر میشوند.
این لک‌ها در اثر قرار گرفتن مستقیم، بدون لایه حفاظی در معرض نور خورشید ایجاد میشوند و معمولا در افراد مسن بیشتر دیده میشوند. لکه های خورشیدی معمولا بی ضرر هستند و در طول زمان با استفاده از کرم و پماد درمان میشوند، اما در موارد بدخیم، در صورت رعایت نکردن موارد ایمنی و بهداشتی می توانند منجر به سرطان پوست شوند.
لک ناشی از التهاب
در لک‌های ناشی از التهاب، آکنه یکی از شایع‌ترین علت‌های تیرگی و لک بر روی پوست است. علاوه‌بر آن زخم‌ها و جراحت‌ها که موجب التهاب های پوستی هستند باعث ایجاد لک روی پوست میشوند. نور آفتاب خود یک عامل ملتهب کننده پوست است که منجر به لک آفتاب میشود.
لک ناشی از زخم
لک‌های ناشی از جای زخم از آن دست مواردی هستند که احتمالا همه ما آثار آن را دیده‌ایم. زمانی که پوست زخمی میشود بافت‌ها و سلول‌های پوستی از بین می‌روند و تشکیل دوباره آن‌ها و تولید دوباره سلول‌ها به این دلیل که با بافت قبلی پوست متفاوت است اثری به شکل لک به جای می‌گذارند.
ممکن است این لک‌ها به دلیل افزایش یا کاهش ملانین در آن ناحیه رنگ‌های متفاوتی داشته باشند. ممکن است جای زخم تیره‌تر یا روشن‌تر از بافت طبیعی پوست اطراف خود شود. این لکه ها ممکن است چند ماه یا حتی سال ها طول بکشد تا به طور کامل محو شوند.
روش درمان ملانین بیش از حد پوست
روش‌های مختلفی برای درمان ملانین بیش از حد و کنترل رنگدانه های پوست وجود دارد که انتخاب بهترین روش به عوامل مختلفی بستگی است. این عوامل مانند نوع و شدت لک‌های پوستی و علت ایجاد لک‌ها بر تصمیم ما برای درمان لک‌ها و کاهش ملانین پوست بیش از اندازه تاثیرگذار هستند. برخی از رایج‌ترین روش های درمان ملانین بیش از حد پوست عبارت است از:
کرم های روشن کننده: این کرم‌ها حاوی موادی هستند که باعث کاهش ملانین در پوست میشوند. ترکیباتی مانند هیدروکینون، آزلائیک اسید، آربوتین، ویتامین C و سیستئامین می‌توانند تولید آن را کاهش و باعث رفع تیرگی‌های پوستی شوند. در مقاله بهترین کرم ضد لک چیست می‌توانید تمام نکات مهم یک کرم ضد لک قوی و مناسب برای درمان لک‌ها را مطالعه کنید.
لایه برداری شیمیایی:
در این روش از اسیدهای شیمیایی برای لایه برداری لایه بیرونی پوست استفاده میشود. این روش می‌تواند به محو شدن لک‌های قهوه‌ای و تیره کمک کند. انواع مختلفی از لایه برداری شیمیایی وجود دارد، از جمله:
- لایه برداری با اسید گلیکولیک
- لایه برداری با اسید سالیسیلیک
- لایه برداری با اسید لاکتیک
لیزر درمانی:
در این روش از لیزر برای هدف قرار دادن و تخریب سلول‌های تولید کننده ملانین استفاده میشود. لیزر درمانی می‌تواند برای درمان انواع مختلف لک‌های پوستی، از جمله لک‌های پیری، ملاسما و لک‌های ناشی از آکنه استفاده شود.
میکرودرم ابریژن:
در این روش از دستگاهی برای سایش لایه بیرونی پوست استفاده میشود. این سایش‌ها با تحریک سلول‌های پوست باعث تولید کلاژن و تنظیم ملانین در پوست میشود. میکرودرم ابریژن می‌تواند به محو شدن لک‌های قهوه‌ای و تیره کمک کند.
درمان های خانگی:
برخی از درمان‌های خانگی مانند استفاده از ماسک زردچوبه، ماسک خیار و ماسک آب لیمو می‌توانند به روشن شدن پوست یعنی کاهش ملانین پوست کمک کنند. این نکته قابل توجه است که گزارش‌های بسیار کمی از درمان لک‌های پوستی با روش‌های خانگی وجود دارد.
