لک بدن یا هایپرپیگمنتیشن چیست؟

به عنوان بزرگترین اندام بدن، پوست – با تمامی طیف رنگهای مختلف – عملکردهای بسیاری دارد. به عنوان مثال، پوست به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند و بدن را در برابر عناصر محیطی محافظت می‌کند. عوامل مختلفی ممکن است روی پوست بدن تأثیر بگذارد و باعث افزایش ملانوسیت‌ها و تولید ملانین و هایپرپیگمنتیشن، هایپرپیگمانتاسیون یا لک بدن شود.

در بسیاری از موارد، این واکنش‌ها در واقع بخشی از روند طبیعی دفاع یا بهبودی پوست هستند. مثلا تیره شدن پوست بدن را پس از قرار گرفتن در معرض آفتاب در نظر بگیرید.

این روند تیره کننده یا برنزه کننده برای کمک به محافظت از پوست در برابر آسیب‌ های ناشی از قرار گرفتن در معرض آفتاب است. با این حال، گاهی اوقات این فرآیندهای طبیعی و ضروری می‌توانند منجر به تغییرات طولانی مدت در رنگ پوست شوند و این تغییر رنگ به صورت یکدست اتفاق نیفتد و در برخی نقاط لک بدن ایجاد شود.

برخی از انواع لک بدن تظاهر، توزیع (جایی که روی پوست ظاهر می‌شود) یا علل منحصر به فردی دارند. این اشکال مختلف ممکن است دارای نام های خاص مانند ملاسما، لنتیگو، لنتیجین، لک های کبدی و… باشند.

هایپرپیگمانتاسیون چیست؟

هایپرپیگمانتاسیون (Hyperpigmentation) به حالتی گفته می‌شود که در آن بخش‌هایی از پوست تیره‌تر از سایر قسمت‌ها به نظر می‌رسند. این تغییر رنگ به دلیل افزایش تولید ملانین – رنگدانه مسئول رنگ پوست – رخ می‌دهد. هیپرپیگمانتاسیون می‌تواند به صورت لکه‌های کوچک یا وسیع روی صورت، دست‌ها و سایر بخش‌های بدن ظاهر شود.

این عارضه به خودی خود خطرناک نیست، اما ممکن است از نظر زیبایی آزاردهنده باشد و اعتماد به نفس فرد را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت علت‌های بروز هایپرپیگمانتاسیون و انتخاب روش درمانی مناسب می‌تواند به بهبود و کنترل این مشکل پوستی کمک کند.

هایپرپیگمنتیشن بدن یا لک بدن معمولا در کجا رخ می‌دهد؟

هایپرپیگمنتیشن یا هایپرپیگمانتاسیون بیشتر در قسمت هایی از بدن که در معرض آفتاب هستند رخ می‌دهد، مانند: صورت، گردن، سینه و بازوها. این مسئله منطقی است، زیرا قرار گرفتن در معرض آفتاب دلیل اصلی فعال شدن ملانوسیت و تولید ملانین است.

با این حال، اصطکاک می‌تواند در شکل‌ گیری لک بدن نقش داشته باشد. این بدان معناست که – شاید به طور خلاف عادت – مناطقی که به طور مکرر در معرض آفتاب قرار نمی‌گیرند، مانند زیر بغل و کشاله ران، مکان های متداول برای پر رنگی هستند.

گردن، آرنج و زانوها نیز ممکن است در معرض لک و تیرگی بدن باشند که شاید از طریق ترکیبی از قرار گرفتن در معرض آفتاب و اصطکاک دچار این عارضه شوند. Acanthosis nigricans حالتی است که در آن تغییر رنگ تیره مانند در چین های پوستی با ضخیم شدن مخملی پوست همراه است.

علت‌ های هایپرپیگمانتاسیون

هایپرپیگمانتاسیون می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. یکی از مهم‌ترین علت‌ها قرار گرفتن طولانی‌ مدت در معرض نور خورشید است که باعث تحریک بیش از حد سلول‌های تولیدکننده ملانین می‌شود. تغییرات هورمونی مانند بارداری یا مصرف داروهای هورمونی، التهابات پوستی و جای جوش نیز از عوامل شایع هستند.

علاوه بر این، برخی داروها، ژنتیک، افزایش سن و بیماری‌های پوستی می‌توانند منجر به بروز هیپرپیگمانتاسیون شوند. شناسایی علت دقیق این عارضه برای انتخاب روش درمانی مؤثر اهمیت زیادی دارد.

چه عواملی در افزایش رنگدانه و ایجاد لک بدن نقش دارند؟

هایپرپیگمنتیشن، هیپرپیگمانتاسیون، هایپرپیگمانتاسیون یا لک و تیرگی پوست بدن ممکن است توسط عوامل مختلفی ایجاد شود و در بیشتر موارد ترکیبی از دلایل ممکن است در این امر دخیل باشد. دلایل بروز آن ممکن است شامل موارد زیر باشند:

1. قرار گرفتن در معرض آفتاب / UV

اشعه ماوراء بنفش می‌تواند به پوست آسیب برساند و حتی با مدت کوتاهی در معرض قرار گرفتن، باعث تحریک پاسخ پوستی می‌شود که همان تولید ملانین است. خورشید منبع اصلی اشعه ماوراء بنفش است. بنابراین، استفاده از ضد آفتاب مناسب با SPF کافی برای به حداقل رساندن آسیب پوستی ناشی از اشعه ماورا بنفش و لک بدن ضروری است.

2. التهاب/ اصطکاک

 بیماری‌ های پوستی (مانند اگزما و آکنه)، گزش حشرات و حتی قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش می‌تواند باعث التهاب در پوست شود و به عنوان بخشی از پاسخ التهابی پوست، ملانوسیت‌ها برای تولید ملانین فعال می‌شوند و سبب ایجاد لک بدن و صورت خواهد شد.

خارش مداوم پوست به دلیل این عوامل سبب اصطکاک سطح پوست و به تبع آن لک بدن ایجاد می‌شود. همچنین بخش‌هایی از بدن مانند زانو و آرنج به دلیل اصطکاک با سطوح بیشتر در معرض لک بدن هستند.

3. هورمون ها

تغییر در سطح هورمون‌ها می‌تواند منجر به تغییر در تولید ملانین شود. تغییرات هورمونی در بلوغ، بارداری و یائسگی ممکن است در تغییرات رنگ پوست نقش داشته باشد. قرص‌ های جلوگیری از بارداری یا سایر روش‌ های درمانی هورمونی نیز ممکن است بر میزان رنگدانه های پوست تأثیر بگذارد.

4. بارداری

تورم‌ های هورمونی در دوران بارداری به طور بالقوه تأثیر قابل توجهی بر روی رنگدانه‌ های پوستی دارند، به طوری که “ماسک بارداری” یا “ملاسما” به عنوان اصطلاحی برای توصیف تیرگی صورت که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد، استفاده می‌شود.

5. دیابت

چاق و لاغر شدن های متعدد سبب کشیده شدن پوست می شوند و احتمال ایجاد تیرگی و لک را بالا می برد. در برخی مطالعات نشان داده شده است، افرادی که دچار لک بدن در زیر بغل، کشاله ران یا مفاصل می‌شوند، به احتمال بیشتری به دیابت خواهند شد.

7. نژاد / قومیت

هایپرپیگمنتیشن یا هایپرپیگمانتاسیون به احتمال زیاد در افرادی که پوست به طور طبیعی تیره دارند، دیده می‌شود. در افراد با نژاد لاتین، آفریقایی و آسیایی شیوع لک بدن و صورت بیشتر است.

8. عفونت ها

عفونت‌ های قارچی و یا باکتریایی در مناطقی از بدن که اصطکاک بیش از حد دارند یا در آنجا رطوبت روی پوست وجود دارد (مناطق تعریق مانند زیر بغل و کشاله ران، زیر سینه ها و غیره) معمول است. وجود میکروب‌ها می‌تواند التهاب را افزایش دهد و ممکن است در ایجاد لک بدن موثر باشد.

علائم هایپرپیگمانتاسیون

اصلی‌ترین علامت هایپرپیگمانتاسیون، ایجاد لکه‌های تیره یا قهوه‌ای روی پوست است که معمولا نسبت به پوست اطراف، پررنگ‌تر و مشخص‌تر دیده می‌شوند. این لکه‌ها ممکن است به صورت نقاط کوچک یا نواحی وسیع‌تر ظاهر شوند و بیشتر در صورت، دست‌ها، گردن و بازوها دیده می‌شوند. هیپرپیگمانتاسیون معمولا بدون درد یا خارش است، اما از نظر ظاهری می‌تواند آزاردهنده باشد. در برخی افراد، این لکه‌ها در اثر نور خورشید پررنگ‌تر می‌شوند و با افزایش سن نیز بیشتر نمایان می‌گردند.

برخی از رایج ترین انواع هایپرپیگمنتیشن کدامند؟

هایپرپیگمانتاسیون به چند نوع اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام علت و ویژگی‌های خاص خود را دارند. ملاسما یکی از رایج‌ترین انواع است که معمولا به دلیل تغییرات هورمونی یا بارداری ایجاد می‌شود. لنتیگو (لک های پیری یا آفتابی) به علت قرار گرفتن طولانی‌ مدت در معرض نور خورشید ظاهر می‌شود و بیشتر در سنین بالاتر دیده می‌شود.

هایپرپیگمانتاسیون پس التهابی (PIH) زمانی رخ می‌دهد که پوست پس از آسیب یا جوش، دچار لکه‌های تیره می‌شود. شناخت نوع هیپرپیگمانتاسیون به انتخاب بهترین روش درمانی کمک می‌کند.

لک بدن و صورت یک دغدغه پوستی رایج است و شناخت نوع لک بدن به درمان آن‌ها کمک می‌کند. انواع هیپرپیگمانتاسیون ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ملاسما (Melasma): لکه‌های قهوه‌ای یا خاکستری ناشی از تغییرات هورمونی، بارداری یا داروهای هورمونی
• لنتیگو (Lentigo) یا لنتیژین: لکه‌های قهوه‌ای ناشی از افزایش سن یا قرار گرفتن طولانی در معرض نور خورشید، معروف به لکه‌های پیری
• هایپرپیگمانتاسیون پس از التهاب (PIH): تیرگی پوست بعد از جوش، زخم، التهاب یا درمان‌های پوستی
• کک‌ و مک (Freckles): لکه‌های ریز و متعدد ناشی از ژنتیک و آفتاب که در افراد با پوست روشن بیشتر دیده می‌شوند

هایپرپیگمانتاسیون به چند نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام علت و ویژگی‌های خاص خود را دارند. ملاسما معمولا در اثر تغییرات هورمونی ایجاد می‌شود و بیشتر در خانم‌ها شایع است. لنتیگو به دلیل نور خورشید و افزایش سن ظاهر می‌شود و اغلب در دست‌ها و صورت مشاهده می‌گردد. هایپرپیگمنتیشن پس از التهاب (PIH) زمانی ایجاد می‌شود که پوست بعد از جوش، زخم یا التهاب دچار لک‌های تیره شود. همچنین، کک‌ و مک بیشتر زمینه ژنتیکی دارد و در اثر آفتاب پررنگ‌تر می‌شود.

انواع لک بدن کدامند؟

نوع لک	توضیح کوتاه
لنتیگو (Lentigo)	لکه‌های کوچک قهوه‌ای یا سیاه، معمولا منفرد، گاهی ناشی از ژنتیک یا آفتاب
لنتیژین (Lentiginosis)	چندین لنتیگو یا وضعیت ژنتیکی همراه با چند لکه قهوه‌ای
لک کبدی / لکه خورشیدی (Solar Lentigo / Age Spot)	لکه‌های قهوه‌ای تا سیاه، ناشی از پیری و تابش آفتاب طولانی
ملاسما (Melasma / Chloasma)	لکه‌های بزرگ و پراکنده روی صورت، اغلب ناشی از هورمون‌ها یا آفتاب
هیپرپیگمانتاسیون بعد از التهاب (Post-inflammatory Hyperpigmentation)	لکه‌های قهوه‌ای پس از جوش، زخم یا التهاب پوست
نمونه‌های مادرزادی / خال‌ها (Nevus / Birthmarks)	لکه‌های مادرزادی یا خال‌های پوستی با رنگ قهوه‌ای، سیاه، یا آبی
لک ویتیلیگو (Vitiligo)	مناطق بی‌رنگ یا سفید ناشی از از دست دادن ملانین
لک آدسون (Addison’s pigmentation)	قهوه‌ای شدن پوست در بیماری آدرنال یا کمبود هورمون‌ها
لک داروئی یا سمی	تغییر رنگ پوست ناشی از داروها یا تماس با مواد شیمیایی

پیشگیری از ایجاد لک بدن یا هایپرپیگمانتاسیون

پیشگیری از هایپرپیگمانتاسیون در درجه اول با محافظت از پوست در برابر نور خورشید امکان‌ پذیر است. استفاده روزانه از ضد آفتاب با SPF مناسب، حتی در روزهای ابری، می‌تواند تا حد زیادی از ایجاد لکه‌های پوستی جلوگیری کند. پوشیدن کلاه لبه‌دار و لباس‌های پوشیده هنگام قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید نیز مؤثر است.

علاوه بر این، رعایت یک روتین پوستی ملایم، پرهیز از دستکاری جوش‌ها و زخم‌ها و استفاده از محصولات مراقبتی حاوی آنتی‌ اکسیدان‌ها و ویتامین C می‌تواند نقش مهمی در کاهش احتمال بروز هیپرپیگمانتاسیون داشته باشد.

ساده‌ترین کاری که می‌توان برای پیشگیری انجام داد، بهداشت مناطق مستعد لک بدن است. زیر بغل بهتر است روزانه شسته و خشک شود، برای برداشتن موهای زائد آن از روش‌های ملایم با کمترین فشار و اصکاک استفاده شود. زانوها مرتب با لوسیون بدن یا کرم مرطوب کننده محافظت شود، در ناحیه گردن، دست‌ها و دکلته بهترین پیشگیری از ایجاد لک، استفاده از ضد آفتاب ضد لک است.

آیا می‌دانستید؟

گاهی اوقات سن به عنوان یک عامل خطر ابتلا به هایپرپیگمنتیشن در نظر گرفته می‌شود، اما این رابطه ممکن است چندان ساده نباشد. نگرانی در مورد “لکه های کبدی” یا ملاسما ممکن است با رسیدن بیماران به میانسالی و بیشتر از آن افزایش یابد، اما با افزایش سن، ما بیشتر در معرض اشعه ماوراء بنفش قرار می‌گیریم. یک عمر تجربه نوسانات هورمونی ممکن است در اواخر زندگی در تغییرات پوستی ظاهر شود. واقعیت این است که اکثر بیماران از 25 سالگی به بعد شاهد تغییرات ظریف پوستی از جمله نوسانات در میزان تولید رنگدانه ها و ایجاد لک بدن خواهند بود.

درمان هایپرپیگمانتاسیون

درمان هایپرپیگمانتاسیون بسته به شدت و نوع لک بدن می‌تواند شامل روش‌های خانگی، محصولات موضعی و درمان‌های پزشکی باشد. کرم‌های حاوی هیدروکینون، رتینوئید، آزلائیک اسید یا ویتامین سی از پرکاربردترین محصولات روشن‌ کننده پوست هستند.

در موارد شدیدتر، متخصص پوست ممکن است روش‌هایی مانند لایه‌ برداری شیمیایی، میکرودرم ابریژن، مزوتراپی یا لیزر درمانی را توصیه کند. انتخاب بهترین روش درمانی باید زیر نظر پزشک و با توجه به نوع پوست و علت ایجاد لکه‌ها انجام شود. در کنار درمان، استفاده روزانه از ضد آفتاب برای جلوگیری از بازگشت لک‌ها ضروری است.

روش‌های درمان هایپرپیگمنتیشن:

• کرم‌های روشن‌ کننده پوست مثل هیدروکینون، آزلائیک اسید و کوجیک اسید برای کاهش ملانین
• سرم‌های ویتامین C و آنتی‌ اکسیدان‌ها برای روشن کردن و یکنواخت‌ سازی رنگ پوست
• رتینوئیدها برای افزایش بازسازی سلولی و بهبود لک‌های تیره
• لایه‌ برداری شیمیایی جهت حذف سلول‌های مرده و کاهش تیرگی پوست
• میکرودرم ابریژن برای پاکسازی عمیق و روشن‌تر شدن پوست
• مزوتراپی و میکرونیدلینگ برای نفوذ بهتر مواد روشن‌کننده و تحریک کلاژن‌ سازی
• لیزر درمانی در موارد مقاوم برای حذف لکه‌های عمیق
• استفاده از ضد آفتاب برای جلوگیری از بازگشت یا تشدید لک‌ها

درمان خانگی هایپرپیگمنتیشن

برخی روش‌های طبیعی و خانگی می‌توانند در کاهش شدت هایپرپیگمانتاسیون یا لک بدن مؤثر باشند. استفاده از ماسک‌های خانگی حاوی عسل، زردچوبه یا آلوئه‌ ورا به روشن‌تر شدن پوست کمک می‌کند. آب لیمو و سرکه سیب به دلیل خاصیت روشن‌ کنندگی طبیعی می‌توانند لک‌های پوستی را کمرنگ‌تر کنند، البته باید با احتیاط و در کنار مرطوب‌ کننده استفاده شوند تا از خشکی و حساسیت پوست جلوگیری شود.

مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از آنتی‌ اکسیدان و نوشیدن آب کافی نیز نقش مهمی در سلامت پوست دارند. البته این روش‌ها بیشتر جنبه حمایتی دارند و برای نتایج ماندگار، مشاوره با پزشک ضروری است.

حقیقتی درباره هایپرپیگمنتیشن یا هایپرپیگمانتاسیون

یک سیستم درجه بندی به نام مقیاس فتوتایپ پوستی Fitzpatrick وجود دارد که در واقع یک رویکرد استاندارد برای ارزیابی ویژگی‌های پوست است . این مقیاس از I (1= سفید کمرنگ) تا VI (6= قهوه ای تیره یا سیاه) متغیر است. می‌توناید با این مقیاس میزان تیرگی پوست خود را تحت نظر پزشک تخمین بزنید.

سؤالات متداول درباره هایپرپیگمانتاسیون

۱. آیا هایپرپیگمانتاسیون خطرناک است؟

خیر، هایپرپیگمانتاسیون یا لک بدن معمولا یک مشکل پوستی خوش‌ خیم است و خطر جدی ندارد، اما در برخی موارد ممکن است نیاز به بررسی پزشکی برای رد مشکلات پوستی دیگر باشد.

۲. آیا هایپرپیگمنتیشن درمان قطعی دارد؟

این عارضه معمولا درمان صددرصدی ندارد، اما با ترکیبی از محصولات روشن‌ کننده، مراقبت‌های پوستی و روش‌های پزشکی می‌توان آن را تا حد زیادی کنترل و کمرنگ کرد.

۳. چقدر طول می‌کشد تا نتایج درمان هایپرپیگمنتیشن مشخص شود؟

بسته به نوع درمان، بین ۴ تا ۱۲ هفته زمان لازم است تا تغییرات قابل توجهی در کاهش لکه‌ها دیده شود.

۴. آیا امکان بازگشت لک‌های پوستی وجود دارد؟

بله، در صورت عدم استفاده از ضد آفتاب و رعایت نکردن مراقبت‌های پوستی، احتمال بازگشت یا تشدید هایپرپیگمانتاسیون وجود دارد.

۵. بهترین محصول برای درمان خانگی هایپرپیگمانتاسیون چیست؟

محصولات حاوی ویتامین C، آزلائیک اسید و رتینوئیدها برای استفاده خانگی درمان لک بدن بسیار مؤثر هستند، اما انتخاب نهایی باید با توجه به نوع پوست و مشاوره متخصص انجام شود.